De hele catastrofe

In de krant van maandag 27 april 2020 viel me een zin op waarin stond dat de bevolking van Bergamo, epicentrum van de Italiaanse corona-uitbraak, het leven weer voorzichtig durft te omarmen.

Bij mij kwam de vraag op, als ze het leven in de periode daarvoor niet durfden te omarmen, hoe gingen ze dan met het leven om, zoals het was? Het leven met alle leed, angst, verdriet en rouw om verlies van gezondheid, verlies van dierbaren zonder afscheid te kunnen nemen, verlies van bewegingsvrijheid, van werk en inkomen? Het leven dat je met recht, met de woorden van Jon Kabat Zinn, de grondlegger van de mindfulnesstraining, ‘full catastrophy’, de hele catastrofe kunt noemen.

Kabat Zinn zegt hier over: ’Het woord houdt de navrante enormiteit van het leven in, crises en rampen, maar ook alle kleine dingen die misgaan en opgeteld heel wat voorstellen. De hele catastrofe herinnert ons eraan dat het leven altijd in beweging is, dat alles waarvan wij denken dat het bestendig is, in feite alleen maar tijdelijk is en voortdurend verandert. Hiertoe behoren onze ideeën, onze meningen, onze relaties, ons werk, onze bezittingen, onze creaties, ons lichaam, alles.’

En ook: ‘De hele catastrofe onder ogen zien betekent ontdekken van en verzoenen met wat zo menselijk aan onszelf is. Op de hele wereld is er niet één persoon die niet zijn of haar eigen versie van de hele catastrofe heeft.’

Leven is meervoud van lef   (Loesje)

Rob Brandsma, meditatieleraar, citeert deze tekst van Loesje en licht toe: ‘Er is moed voor nodig om radicaal voor dit moment te kiezen. Om te voelen wat er is, wat dat ook is, om aanwezig te zijn bij alle ervaringen van je leven, de hoogtepunten, de dieptepunten en het grijze middenstuk.

Er is een Amerikaanse uitspraak: Can you keep your heart open in hell? Omgekeerd geldt dit evenzeer. Can you keep your heart open in heaven? En het middengebied, de oceaan van gewone, alledaagse ervaringen, kun je ook daarbij aanwezig zijn zonder af te dwalen? 

Hierover gaat mindfulness. Je laten aanraken door ieder moment. Het leven voelen zoals het binnenkomt, tot in de fijnste zenuwuiteinden, diep in het bot. 

Het meervoud van lef, dat is leven met een open hart.

Leven is all-inclusive

En wij, hoe gaan wij hier mee om? Durven wij bij de hele catastrofe van ons leven echt aanwezig te zijn, deze te omarmen?

Omarmen van het leven is het tegenovergestelde van ervan wegvluchten of het wegduwen, negeren, afleiding zoeken zodat we er niet aan hoeven te denken. Omarmen vraagt van ons dat we ons toewenden naar en openstellen voor álles in ons leven, ook het pijnlijke en het ongemak. Het is een heel normale, menselijke neiging om ons af te keren van het onprettige en alleen maar het prettige te willen toelaten. Het leven ten volle leven is echter ‘all-inclusive’. En dat is vaak niet gemakkelijk. Met de woorden van Frits Koster ‘Het valt niet mee om mens te zijn’.

Wat helpt ons om ‘all inclusive’ te durven leven?

Thich Nhat Hanh adviseert om, steeds als heftige emoties opkomen, zoals woede, angst, verdriet of wanhoop, direct terug te keren naar onze adem, zodat we de storm die in ons raast kunnen hanteren. Dit geldt ook als de storm buiten ons raast of vooral in ons hoofd in de vorm van een niet te stuiten stroom van piekergedachten. Het steeds weer terugkeren naar de adem kun je dagelijks oefenen, op je kussen, op allerlei momenten in het dagelijks leven en ook bij kleine, alledaagse probleempjes en uitdagingen, zodat je voorbereid bent als een vloedgolf van gedachten en emoties de kop opsteekt.

We kunnen daarbij steeds de energie van mindfulness, van milde volle aandacht, die in ons aanwezig is, naar boven laten komen. Met mindfulness kunnen we het lijden herkennen en het vervolgens zachtmoedig en met mededogen omarmen.

Op de hem bekende manier laat Thich Nhat Hanh mindfulness de pijn toespreken:’Hallo lieve pijn. Ik weet dat je er bent en ik zal voor je zorgen. Je hoeft niet bang te zijn.’

Onze pijn en ons lijden omarmen is een kunst die de nodige oefening vraagt.  Als meditatiebeoefenaar ben je, volgens Thich Nhat Hanh een kunstenaar die de met name de kunst van het lijden omarmen beoefent. Behalve ademen kun je hierbij ook andere middelen inzetten, zoals tekenen, schilderen, muziek luisteren, een gedicht schrijven, kortom, alles wat ons tot rust kan brengen, kan troosten en bemoedigen en wat ons vreugde kan schenken. Dit kan helpen om steeds weer ons evenwicht terug te vinden.

En zo ontwikkelen we ook een houding van gelijkmoedigheid, die door Christiane Wolf zo mooi als volgt omschreven wordt:

‘Gelijkmoedigheid is de innerlijke houding om bereid en in staat te zijn

de dingen te accepteren zoals ze op dit moment zijn,

ongeacht of ze uitdagend of saai zijn,

opwindend of precies wat we wilden.

Gelijkmoedigheid brengt kalmte en evenwicht zowel naar momenten van vreugde

als naar moeilijke momenten.

Het beschermt tegen overreageren en staat ons toe

te rusten in een groter perspectief

Gelijkmoedigheid komt vaak met vreugdevolle innerlijke stilte

en tevredenheid, ongeacht hoe het leven zichzelf  presenteert

in deze specifieke tijd.

Gelijkmoedigheid is als het oog van de storm, de volwassen eik, het kalme centrum,

dat gegrond is in het diepe weten dat alles constant verandert

en dat we over zo veel werkelijk geen controle hebben.’

Levensvrienden

Voor mij zijn mindfulness, liefdevolle vriendelijkheid, mededogen of compassie, vreugde en gelijkmoedigheid krachtige metgezellen. Ze worden de onmetelijken of de onbegrensde eigenschappen genoemd. Een mooie, passende benaming is ook wel ‘levensvrienden’.

De beoefening van deze kwaliteiten, op ons meditatiekussen, maar vooral ook in het dagelijks leven, kan ons helpen om te gaan met de hele catastrofe, het kleine en grote ongemak en de stormen in ons leven en misschien hierdoor een krachtiger en wijzer mens te worden en meer innerlijke vrijheid te ervaren. En dan kunnen we ook ons hart met liefde en compassie openstellen voor de wereld om ons heen.

Bronnen:

Jon Kabat Zinn: Handboek meditatief ontspannen, 2005

Rob Brandsma,  blog 2020

Thich Nhat Hanh: Leven, 2017

On Equanimity by Christiane Wolf translated from “Moment by Moment” Magazine seen on the CMSC website